Rejestr klauzul niedozwolonych zawiera już blisko pięć i pół tysiąca rnpostanowień. Istotną ich grupę stanowią klauzule pochodzące z rnregulaminów przedsiębiorców działających w e-commerce, a w szczególnościrn sklepów internetowych, portali i organizatorów konkursów internetowych.rn Przyczyną tego stanu rzeczy jest wymóg, by każdy usługodawca świadczącyrn usługę drogą elektroniczną robił to w oparciu o regulamin, a także rnłatwość dotarcia do regulaminu, co umożliwia organizacjom chroniącym rnkonsumentów łatwą weryfikację jego postanowień. Nie bez znaczenia jest rntakże brak świadomości problemu ze strony przedsiębiorców, którzy rntworząc regulaminy nie biorą pod uwagę ryzyka wynikającego z rnposługiwania się klauzulami niedozwolonymi.
Z tych względów temat zostanie bliżej przedstawiony w trzech odsłonach. Dwie pierwsze mają na celu przedstawienie pojęcia klauzuli niedozwolonej, najważniejszych elementów postępowania o uznanie postanowienia za abuzywne oraz negatywnych konsekwencji ich stosowania. Trzecia ma na celu przybliżenie najczęściej pojawiających się klauzul niedozwolonych.
Pojęcie klauzuli niedozwolonej
Zgodnie z art. 385 § 1 Kodeksu cywilnego niedozwolonymi postanowieniami umownymi są takie, które nie zostały uzgodnione indywidualnie z konsumentem i kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Ta ogólna definicja jest konkretyzowana w przepisie art. 3853) K.c., który zawiera tzw. szarą listę klauzul abuzywnych. Są to grupy postanowień, które z założenia należy traktować jako niedozwolone. Zaliczone zostały do niej w szczególności klauzule, które wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność przedsiębiorcy względem konsumenta z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy, przyznające przedsiębiorcy prawo do jednostronnej zmiany umowy bez ważnej przyczyny w niej wskazanej, czy też narzucające konsumentowi rozpoznawanie jego sprawy przez sąd, który zgodnie z przepisami nie byłby właściwym miejscowo do rozpoznania sprawy.
Przedsiębiorca powinien zatem przede wszystkim zadbać, by w regulaminie, z którego korzysta nie znajdowały się postanowienia wskazane na szarej liście.
Uznanie klauzuli za niedozwoloną
W celu zapewniania konsumentom, jak najszerszej ochrony przed klauzulami abuzywnymi wprowadzone zostały rozwiązania, które pozwalają bardzo szerokiej grupie podmiotów na występowanie z pozwami o uznanie postanowienia za niedozwolone. Przeciwko przedsiębiorcy, który stosuje klauzulę niedozwoloną może wystąpić nie tylko konsument będący stroną umowy, ale także każdy, kto według oferty przedsiębiorcy mógłby zawrzeć z nim umowę. Z pozwem mogą wystąpić także: organizacje pozarządowe, do których zadań statutowych należy ochrona interesów konsumentów, powiatowy miejski) rzecznik konsumentów oraz Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
W wyniku pozwu powyższych podmiotów Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów rolę tą pełni Sąd Okręgowy w Warszawie) bada, czy będące przedmiotem postępowania postanowienie kształtuje prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy. Jeżeli te przesłanki będą spełnione, wówczas klauzula zostaje uznana za niedozwoloną i sąd zakazuje jej stosowania. Odpis wyroku jest następnie przekazywany Prezesowi UOKiKu, który wpisuje wskazaną w nim klauzulę do rejestru klauzul niedozwolonych.
Postępowanie o uznanie postanowienia za niedozwolone cechują jeszcze dwa szczególne elementy. Po pierwsze, jeżeli po wytoczeniu powództwa przedsiębiorca zaniecha stosowania niedozwolonego postanowienia, to nie będzie miało to żadnego wpływu na postępowanie. W konsekwencji, wykreślenie klauzuli abuzywnej z regulaminu usługodawcy internetowego nie spowoduje umorzenia postępowania i nie pozwoli na uniknięcie negatywnych skutków przegrania postępowania przez przedsiębiorcę. Drugą istotną cechą opisywanego postępowania jest możliwość wystąpienia z powództwem nawet w przypadku, gdy przedsiębiorca zaniechał już stosowania klauzuli niedozwolonej. Powództwo musi być jednak wytoczone najpóźniej sześć miesięcy od momentu zaniechania przez przedsiębiorcę stosowania klauzuli niedozwolonej. Zwiększa to istotnie ochronę konsumenta i sprawia, że przedsiębiorca poprzez zaniechanie stosowania klauzuli niedozwolonej nie może wykluczyć wszczęcia przeciwko sobie postępowania o uznanie postanowienia za abuzywne.
Podsumowanie części pierwszej
Świadomość definicji klauzuli niedozwolonej oraz istnienia tzw. szarej listy klauzul niedozwolonych pozwoli na wyeliminowanie z regulaminu najczęściej powtarzających się postanowień abuzywnych. Biorąc pod uwagę specyfikę postępowania w przedmiocie uznania postanowienia za niedozwolone, należy już na etapie tworzenia regulaminu położyć duży nacisk na weryfikację, czy nie zawiera on klauzul niedozwolonych.
Po krótkiej przerwie zapraszamy na akt drugi poświęcony negatywnym konsekwencjom stosowania klauzul niedozwolonych przez przedsiębiorcę.
Zobacz również:
Klauzule niedozwolone, czyli dramat przedsiębiorcy w trzech aktach. Akt II
Klauzule niedozwolone, czyli dramat przedsiębiorcy w trzech aktach. Akt III
Masz pytania dotyczące tematu artykułu? Skontaktuj się z autorem.
Witold Chomiczewski
Wspólnik, Radca prawny
witold.chomiczewski@lubasziwspolnicy.pl
