Zmiany wprowadzone w 2015 r. do ustawy o prawie autorskim to prawdziwa rewolucja. Nowelizacja nie tylko wprowadza unijne dyrektywy, ale dostosowuje prawo autorskie do zmieniającej się i coraz częściej zdigitalizowanej rzeczywistości.
Najciekawsze są zmiany dotyczące instytucji dozwolonego użytku publicznego, a więc wyjątkowych sytuacji, w których prawo zezwala na korzystanie z cudzej twórczości bez zgody autora i bez zapłaty wynagrodzenia. W pewnym uproszczeniu można powiedzieć, że dozwolony użytek publiczny może przybrać różne formy, które opisujemy.
Użytek informacyjny. Przemówienia polityków dla wszystkich
Przede wszystkim nowela rozszerza stosowanie dozwolonego użytku na korzystanie w granicach uzasadnionych celem informacji z przemówień politycznych i mów wygłoszonych na publicznych rozprawach, a także fragmentów publicznych wystąpień, wykładów oraz kazań. Dotychczas możliwość korzystania z takich materiałów była ograniczona do prasy, telewizji i radia, obecnie nie ma takiego ograniczenia podmiotowego. Nowe przepisy nie przyznają jednak prawa do publikacji zbiorów tego rodzaju utworów.rn
Prawo cytatu. Parodia i karykatura
Zmieniają się również zapisy o tzw. prawie cytatu. Nowelizacja rozwiewa dotychczasowe wątpliwości jasno wskazując, że prawo cytatu dotyczy nie tylko utworów literackich, ale również utworów plastycznych i fotograficznych. Zmiana polega również na wprowadzeniu otwartego katalogu przykładowych celów zastosowania cytatu uzasadniających jego dozwolony użytek. Nowelizacja wyjaśnia również, że dopuszczalne jest korzystanie z utworów na potrzeby parodii, pastiszu lub karykatury, w zakresie uzasadnionym prawami tych gatunków twórczości.
Edukacja online
Nowela rozszerza zakres dozwolonego użytku edukacyjnego na bezpłatne wykorzystanie utworów w procesie nauczania w systemie e-learningu prowadzonego przez podmioty wskazane w ustawie miedzy innymi instytucje oświatowe, uczelnie, biblioteki, muzea). Ważne aby materiały adresowane były do określonego, ograniczonego kręgu uczestników kursu. Jest to istotna zmiana dla organizacji, które prowadzą edukację online.
Incydentalny użytek utworów
rn innego utworu, o ile włączony utwór nie ma znaczenia dla utworu, do którego został włączony”. Zmiana ta dopuszcza niezamierzone wykorzystanie w nowych utworach innych treści objętych ochroną prawnoautorską np.znajdujących się w tle kadrów zdjęć). Brak jest jednak pewności jak będzie rozumiana przesłanka „niezamierzonego sposobu”. Z pewnością sądy będą musiały zmierzyć się z tym pojęciem przy rozstrzyganiu sporów.
Pressclipping
Na koniec ważna zmiana dla firm monitorujących media w ramach tzw. usług pressclippingowych. Ustawodawca zrezygnował z licencji ustawowej przysługującej ośrodkom informacji i dokumentacji.
Oprócz opisanych powyżej zmian „duża” nowelizacja:
- wprowadza wynagrodzenie za wypożyczenia biblioteczne tzw. Public Lending Rights;
- ułatwia korzystanie z tzw. utworów osieroconych;
- wprowadza mechanizm korzystania z utworów niedostępnych w obrocie handlowym;
- zmienia zasady wydawania utworów znajdujących się w tzw. domenie publicznej
Z pewnością ustawa z dnia 10 lipca 2015 r. o zmianie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych oraz ustawy o grach hazardowych, zwana również „dużą” nowelizacją prawa autorskiego, nie pogodziła sprzecznych interesów twórców oraz odbiorców treści. Jednak stanowi ona krok do szerszego i łatwiejszego dostępu do utworów i przedmiotów praz pokrewnych, przy możliwie szerokim zachowaniu uprawnień twórców.
Nie ulega wątpliwości, że obowiązująca od ponad 20 lat ustawa wymagała zmian. Czy wprowadzone zmiany będą „wygodne” w stosowaniu – zobaczymy.
Znaczna część ustawy weszła w życie 20 listopada 2015 r., kilka przepisów dotyczących likwidacji Funduszu Promocji Twórczości będzie obowiązywało od 1 stycznia 2016 r.