Zgodnie z ustawą o prawach autorskich „utworem” jest „każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia”. Podręcznikowe przykłady utworów to dzieła literackie, obrazy, piosenki itp. Za działalność twórczą nie muszą być jednak uznane wyłącznie „dzieła sztuki” w tradycyjnymi rozumieniu.
Neologizmy
Czasami analizując kwestię praw autorskich, spotykamy się z pytaniem klientów, ile wyrazów musi mieć dany tekst, by można byłoby uznać go za utwór. Okazuje się, że niektóre sądy za utwór uznają nawet pojedyncze wyrazy, ponieważ „krótka jednostka słowna, pełniąca rolę znaku towarowego, może być utworem w rozumieniu art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 4 lutego 19994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych, jeżeli wykazuje autonomiczną wartość twórczą” . Ochronie prawa autorskiego podlega bowiem wszelka twórczość, bez względu m.in. na jej rozmiary.
Tatuaże
Trwałe ozdabianie ciała rysunkami staje się coraz bardziej powszechne. W związku z tym pojawia się pytanie – czy tatuaż jest utworem, a jeśli tak, to kto ma do niego prawa?
Obraz wykonany na skórze może być utworem tak samo, jak obraz wykonany na płótnie, o ile ma charakter twórczy i jest indywidualną kreacją tatuatora, a nie tylko odwzorowaniem szablonu. Tatuatorowi przysługują w tym przypadku zarówno majątkowe, jak i osobiste prawa autorskie do dzieła. W praktyce oznacza to, że – o ile tatuowany nie zawarł z twórcą odpowiedniej umowy – tatuator ma prawo podejmować decyzje na przykład o modyfikacji lub usunięciu tatuażu, ponieważ stanowią one ingerencję w integralność utworu. Zgody tatuatora wymaga również publiczne prezentowanie tatuażu.
W polskim orzecznictwie brak jest jeszcze orzeczeń dotyczących tego typu problemów, znane są już jednak przypadki pozywania klienta przez tatuatora. Na przykład twórca tatuaży Davida Beckhama pozwał piłkarza za publiczne prezentowanie jego dzieł w jednej z kampanii reklamowych. Sprawa zakończyła się ugodą, nie wiemy więc, jakie byłoby rozstrzygnięcie sądu. Wydaje się jednak, że powinno ono zmierzać do wyważenia praw autorskich z jednej strony i wolności do rozporządzania własnym ciałem z drugiej.
Niemniej jednak osoby, które decydują się na ozdobienie swojego ciała oryginalnym rysunkiem, powinny zadbać o odpowiednie uregulowanie tych kwestii w umowie.
Asany
Sądy amerykańskie rozstrzygały ciekawe zagadnienie, czy prawnoautorskiej ochronie podlegają sekwencje asan, czyli pozycji wykonywanych w jodze. W latach ‘70 ubiegłego wieku nauczyciel jogi, Bikram Choundry ułożył sekwencję 26 ćwiczeń, którą praktykuje się w bardzo wysokiej temperaturze (40 stopni Celsjusza), znanej obecnie jako „joga bikram”. Pomysł stał się bardzo popularny i zaczął być wykorzystywany przez liczne szkoły jogi – bez zgody pomysłodawcy.
Choundry postanowił zadbać o ochronę swoich praw i zaczął domagać się, by jego „dzieło” było traktowane tak samo jak utwory pantomimiczne i choreograficzne. Amerykański Copyright Office stwierdził jednak, że sekwencje ćwiczeń fizycznych nie podlegają ochronie, ponieważ są bardziej zbliżone do procedur i metod działania (jak na przykład ruchy chirurga wykonywane podczas operacji), niż dokonań artystycznych. Takie samo stanowisko zajął sąd w Los Angeles, który stwierdził, że Stanowisko to następnie potwierdziły amerykańskie sądy.
Na szczęście prawami autorskimi nie są też objęte poszczególne asany, wywodzące się z tradycyjnej jogi.
Wystrój wnętrz
Blogerzy zajmujący się designem z reguły pamiętają, że wykorzystywane przez nich zdjęcia są chronione prawem autorskim, i dbają o zgodę na publikację tych zdjęć na swoich stronach. Niewiele osób myśli jednak, że osobnym przedmiotem ochrony może być też uwieczniona na fotografii aranżacja wnętrza. Tymczasem jeżeli oprócz rozwiązań standardowych i powtarzalnych, charakterystycznych dla innych wnętrz, dany wystrój posiada również indywidualne cechy, które nadają mu niepowtarzalny, twórczy charakter, może być on zakwalifikowany jako utwór. Za noszącą cechy indywidualności aranżację uznano na przykład nawiązanie w wystroju sali kinowej do kształtu taśmy filmowej .
W związku z tym, kopiując fotografie przedstawiające oryginalne, nietypowe aranżacje, należy pomyśleć nie tylko o zgodzie autora zdjęcia, ale również o zgodzie projektanta danego wnętrza.
Escape room
Przy okazji wystroju wnętrz jako utworu warto też wspomnieć o coraz bardziej popularnej formie rozrywki, którą są tzw. pokoje zagadek. Jest to rodzaj gry, polegającej na zamknięciu kilku uczestników w pomieszczeniu, z którego muszą oni wydostać się w określonym czasie. W celu znalezienia klucza i otwarcia drzwi uczestnicy muszą rozwiązać wiele różnego rodzaju zagadek, często powiązanych tematycznie z wystrojem pokoju.
Scenarzyści pokojów mają przeróżne pomysły na projekt gry. W tym kontekście pojawia się pytanie, czy pokój zagadek może być chroniony prawem autorskim? Czy można legalnie skopiować wystrój pokoju lub zagadki podpatrzone u konkurencji?
Warto zwrócić uwagę, że utwór może stanowić sam wystrój wnętrza (dotyczy to zresztą nie tylko pokoju zagadek, ale także każdego innego pomieszczenia). Jeżeli chodzi natomiast o zasady gry, to w orzecznictwie dotyczącym tradycyjnych gier planszowych wskazuje się, że zasady gier nie podlegają ochronie autorskoprawnej. Oznacza to, że sam pomysł na zasady gry, tj. zamknięcie uczestników w pomieszczeniu i umożliwienie im wyjścia pod warunkiem rozwiązania zagadek, nie podlega ochronie.
Jednak sposób wyrażenia tego pomysłu, tj. scenariusz konkretnego pokoju (układ zagadek) oraz wystrój pomieszczenia, stanowią utwór, do którego prawa przysługują autorom scenariusza i projektantom wnętrza. Dlatego skopiowanie pomysłu bez zgody tych osób naraża kopiującego na odpowiedzialność cywilną i karną.
Co jeszcze?
Pojedyncze słowa, tatuaże czy gry towarzyskie to tylko kilka przykładów nietypowych utworów pozostających pod ochroną prawa autorskiego. Ich katalog jest tak szeroki, jak bogata jest ludzka wyobraźnia, a w pojęciu „utworu” może zmieścić się praktycznie wszystko, co stanowi przejaw kreatywności.
Masz pytania dotyczące tematu artykułu? Skontaktuj się z autorem.
Natalia Zawadzka
Adwokat
natalia.zawadzka@lubasziwspolnicy.pl
